नेपालमा लोक तथा बाजागाजासम्बन्धी परम्परागत ज्ञानलाई संरक्षण गर्ने र पुराना पुस्ताको उपलब्धी हस्तान्तरण गर्ने उपयुक्त वातावरणको अभाव छ । लुप्तप्रायः बाजा बजाउने पारङ्गत मान्छे र विधिकै पनि खाँचो छ । विगत ८ वर्षदेखि सक्रिय ‘नाइट’ समूहका गीत—संगीत र गतिविधिले लोपप्रायः बाजा र बाजासँगै लोपोन्मुख संगीत संस्कृतिको जगेर्ना गर्न थोरै भए पनि सघाएको छ । सहरीया युवा पुस्तालाई समेत आप्mनै समाजमा तिरस्कृत र बेवास्ता गरिएका वाद्यवादनप्रति आकृष्ट गरेको छ । नाइटका ‘तुइन’, ‘कठोर’ र ‘बासै बगायो’जस्ता गीतको लोकप्रियताले यही संकेत गर्छ ।
‘नाइट’मा जेसन कुँवर र मीना(सुम्निमा) सिंह, निरज शाक्य, शिवकुमार खत्री, सुधीर आचार्य र बिराट बस्नेत गरी हाल ६ जना सदस्य छन् । जेसन र मीना समूहका मुख्य गायक हुन् । शिव पात बजाउँछन्, बिराटको कला नगारा, न्यांखी, धीमे र ब्याक भोकलमा फिट छ भने सुधीर मुर्चङ्गा, धीमे, मादल र नगारामा जम्छन् । निरज चाहिँ टुङ्ना, मुर्चुङ्गा, गिटार किबोर्ड र ब्याक भोकलबाट सघाउँछन् । मीना गाउनेबाहेक पिल्रू बजाउँछिन् र जेसन सारंगी, पिवाचा र बाँसुरी पनि बजाउँछन् । यी ६ जना बाहेक रनब र विभुषण बस्नेत (भिडियो निर्देशक) ‘नाइट’लाई नजिकबाट सघाउने नाम हुन् । पारसमणि सुवेदीले भने हालै समूह परित्याग गरेका छन् ।
‘नाइट’का सदस्यहरू अचेल हरदम पात, मुर्चुङ्गा, सारंगी, नगारा, न्यांखी, धीमे, पिवाचा, बासुरी, मादल, टुंगना जस्ता ठेट वाद्यवादन बजाउने र बचाउने ध्याउन्नमा भेटिन्छन् । लोकबाजा र मौलिक संस्कृति प्रबर्धनका अभियन्ताजस्ता लाग्ने यिनीहरू कुनै समय पश्चिमा हेभी मेटल र डेथ मेटल बजाउँदै रमाउँथे भन्दा अचम्म लाग्ला । अझ निरज त लोक गीत भन्दा नाकै खुम्चाउँथे रे ! पाश्चात्य शैली त्यागेर मौलिक बाजा र लोकसंस्कृतितर्पm आकर्षित हुनुको कारणबारे जेसन भन्छन् ‘‘गितार र ड्रम बजाए पनि शुरुदेखि नै केही फरक काम गर्ने धुन सवार थियो । यही क्रममा नयाँ—नयाँ बाजाको प्mयुजन गर्ने रुचि जाग्योे र पालैपालो नेपाली बाजाको मीठासबारे ज्ञान हुन थाल्यो ।”
समूहको संयोजनकारी काममा खट्दै आएका निरजका अनुसार जेसन र विभुषण जागीरका सिलसिलामा बाहिर जिल्लाको भ्रमणमा गएपिच्छे नयाँ—नयाँ मेलोडी, बाजा तथा संगीत संस्कृतिबारे नौलो जानकारी बटुलेर आउँथे । यस्तो सोधखोज र अध्ययनले समूहका बाँकी सदस्यको रुचि पनि आप्mनै समाजको धुन र विषयतर्पm तान्न बेर लागेन । परिणाम, सन् २००१ मा जन्मेको मेटल ब्याण्ड ‘माया’ सन् २००६ मा नयाँ लोक पाठशाला अर्थात् ‘नाइट’ बन्यो । रमाइलो कुरा यो छ कि, जुन बेला उनीहरू विदेशी संगीतबाट प्रभावित थिए समूहको नाम नेपालीमा थियो, अहिले रैथाने संगीततर्पm आकर्षित भएका बेला भने समूहको नाम अंग्रेजीमा छ । जेसन भन्छन् ‘‘नाइट भनेको कोरा अँध्यारो मात्र होइन, शान्त समय पनि हो ।’’
‘नाइट’को ८ वर्ष संघर्षको उकाली ओरामलीमै बित्यो । अनुसन्धान, प्रयोग र अभ्यासमा लामो समय बिताएकाले समूहको पहिलो एल्बम ‘अनि उकाली, सँगै ओराली’ सार्वजनिक भएको १ वर्षमै यसले लोभलाग्दो परिचय बनाइसकेको छ । अहिले चलचित्र र नाटकमा संगीतका लागि आउने प्रस्ताव, देशी—विदेशी कन्सर्टका लागि आउने तारन्तार निम्ता यसका प्रमाण हुन् । फरक शैली अँगालेका कारण ‘नाइट’ले संगीत दिएका फिल्महरू ‘छड्के’, ‘झोला’, ‘टलकजंग भर्सेस टुल्के’, ‘सुन्तली’, ‘पशुपतिप्रसाद’ आदि पनि अफबीट छन् । समूहले केही नाटकमा पनि काम गरिसकेको छ । गीत मात्र होइन म्युजिक भिडियोलाई पनि रुचाइएको ‘नाइट’को कठोर बोलको गीत ‘खरीको घेरो’ नाटककै लागि बनाइएको थियो ।
आप्mना गीतमा बढीभन्दा बढी मौलिक बाजाहरू बजाउँदै आए पनि समूहका सदस्य आपूmहरू सिक्ने र प्रयोगकै चरणमा रहेको बताउँछन् । निरजका अनुसार, उनीहरू पहिला कहिल्यै नबजाएका नेपाली बाजाको धुनको मीठास जाँच्न माइक कहाँ र कति दुरीमा राख्दा राम्रो सुनिन्छ भन्ने समेत प्रयोग गर्दैछन् । यस्तै प्रयोगका कारण फरक–फरक पृष्ठभूमिबाट नाइट समूहमा जोडिएका सदस्यहरुलाई शुरुमा के गर्दैछु भन्ने समेत हेक्का हुन्थेन रे ! मीनाका अनुसार उनलाई शुरुका दिनमा ‘नाइट’का गीत—संगीतको शैली ठम्याउन हम्मे हम्मे परेको थियो । शास्त्रीय संगीत सिकेर पाश्र्व गायनमा जम्ने सपना बोकेकी मीनाले समूह प्रवेशपछि गीत मात्र गाइनन्, गीत संगीतबाटै नेपाली समाज बुभ्mने अवसर पनि पाइन् । उनको बुझाई कति खारियो भने ‘नाइट’का हरेक गीतमा उनको स्वर अनिवार्य जस्तै बन्यो ।
समूहका सदस्यहरू हप्तामा ३ दिन सोमबार, बुधबार र शनिबार नियमित अभ्यास गर्छन् । अभ्यास गर्ने स्थायी थलो भने छैन । शुरुताका उनीहरूले जेसनको ममीको कार्यालय कमलादीमा अभ्यास गरे । त्यसपछि केही समय त्रिपुरेश्वरस्थित लोकबाजा संग्राहलयमा अड्डा जमाए । तर बैशाख १२ को भूकम्पपछि संग्राहलय आपैंm जीर्ण बन्यो र उनीहरूको संगीत अभ्यास गर्ने थलो खोसियो । हाल उनीहरू निरजको विजेश्वरीस्थित घरमा अभ्यास गर्छन् । यस्तै जमघटमा उनीहरू कामको बाँडफाँट गर्छन् । आप्mनै र कहिलेकाहीँ अरुका गीत–संगीतको अभ्यास गर्छन् ।
गीत—संगीत त हरेक सांगीतिक समूहले रच्छन् तर ‘नाइट’ले संगीत संस्कृतिकै संरक्षण र प्रबर्धनका लागि थप काम पनि गर्दै आएको छ । बाजा र बाजा बजाउने मान्छेको जीवनीलाई अभीलेखका रुपमा युट्युबमा अपलोड गर्दै जानु समूहले गरेको सबैभन्दा महत्वपूर्ण काम हो । त्यस्तै, ‘आप्mनो बाजा आपैंm चिनौं’ भन्ने नारा बोकेर यो समूहले कन्सर्टबाट उठेको रकमको केही हिस्सा नेपाली बाजा सिकाउने काममा लगानी गर्दै आएको छ । संगीतकार रविन डंगोल यसै अभियानबाट जन्मिएका नवप्रतिभा हुन् ।
जेसन केही वर्षअघिसम्म पकेट मनी काटेरै भए पनि समूहका गतिविधि सञ्चालन गर्नु परेको भोगाई साट्छन् । संगीत क्षेत्रमा गुणात्मक काम गर्ने चाहना आर्थिक हिसाबले जोखिमपूर्ण हुने नै भयो । सिडी बिक्री गरेर आय आर्जन गर्ने सम्भावना नरहेको अहिलेको अवस्थामा देशभित्रै र देशबाहिरका कन्सर्टहरू नै समूहलाई टिकाउने आधार बनेको छ । सिडी नबिके पनि सिनेमा तथा नाटकमा संगीतका लागि आउने अफरले भने समूहलाई राम्रै टेवा दिएको छ ।
सन् २०१५ मा विश्व शान्ति दिवसका लागि इन्टरनेसनल एलर्टको प्रोजेक्टअन्तर्गत ए.आर. रहमानसँग सहकार्य गर्ने अवसर पायो । यही वर्ष युरोपको ‘साम्बला फेस्टिबल’मा प्रस्तुति दिने पहिलो नेपाली सांगीतिक टोली बन्ने अवसर पाएपछि २०१६ मा पनि ‘नाइट’लाई बेलायतको ‘मेकिङ्ग ट्र्याक्स आर्ट काउन्सिल अफ इंग्ल्याण्ड’को निम्तो आइसकेको छ । त्यस्तै, बेलायतमै बिबिसी रेडियोमा प्रत्यक्ष प्रस्तुति दिने निम्तो पनि थपिएकाले नाइटका सदस्यहरु अहिले युरोप भ्रमण तयारीकोे चटारोमा छन् । ‘नाइट’ ले २०१६ मै दोस्रो एल्बम सार्वजनिक गर्ने तयारी पनि गरिरहेकोे छ ।
समूहका सबैजसो गीत जेसन नै लेख्छन् । गीतका शब्दको रचनागर्भबारे उनी भन्छन् ‘‘ठालुले निर्धालाई, टाठाले सोझालाई थिचेको÷मिचेको विषय नै मेरो÷हाम्रो गीतको स्रोत हो ।’’ पूर्वी नेपालको भ्रमणका बेला जेसनले सतार समुदायका मानिसलाई नेपाली भाषा नआएकै कारण साहु–महाजनहरुले आंैठा छाप लगाई उनीहरुकै जमिन र भाग्य खोसेको देखेका थिए । आपूm चार्टर्ड एकान्टेन्सी पढ्न मलेसिया जाने क्रममा आपूmजस्तै पचासभन्दा बढी मधेसी दाजुभाइलाई त्यही देशमा श्रम बेच्न जान लागेको पनि देखेका थिए । र, खाडी मुलुकबाट बाकसमा तिनै श्रमिकका लास नेपाल भित्रिने कुराले पनि उनलाई भतभती पोलिरहेको थियो । यसै सन्दर्भमा उनले भक्कानिएर÷आक्रोशित भएर एउटा गीत रचे । जम्मा १ मिनेट ४७ सेकेन्डको गीत—
‘सुनको जुत्ता ’
छैन टोपी सिरैमा
भोकै मर्लान् धेरैमा
रातलाई माया, उज्यालो छाया
मुटु तिनको ढुंगाको
डर छ तिनलाई भोकको
सुनको जुत्ता जो लगाउँछन्
रगतको बुट्टा बनाउँछन् ।
समसामयिक छटना, द्वन्द्व र प्राकृतिक प्रकोप जस्ता विषयलाई पनि नाइटले गीत बनाएको छ । वि.सं. २०६५ मा कोशी ब्यारेजमा गएको बाढीले त्यहाँ बसोबास गर्ने दर्जनौंको ज्यान लियो, हजारौंलाई विस्थापित गर्यो । यही कोशी पीडामा जन्म्यो ‘बासै बगायो’ ।
समाजको भोगाई र मनोविज्ञान प्रतिविम्बित गर्ने प्रयाससँगै संगीतमा नयाँ–नयाँ प्रयोग गर्ने र सकेसम्म संगीतलाई प्रकृति र लोकसँग नजिक पुर्याउने अभियानमा छ ‘नाइट’ । ‘सुसेली’ सुनेपछि ‘नाइट’को सिर्जनात्मक प्रयोगले जोकोहीको मन हर्छ । यसमा शब्द छैन र बाजाको प्रयोग पनि कम छ । छ त केवल, अर्गानिक ध्वनि अर्थात् बतासको सर्सर्, हावाको छम्छम्, चराचुरुङ्गीको चिरबिर, पानीको कलकल, भ्mयाउँकीरीको भ्mयाउँभ्mयाउँ आदि । सेक्साफोनवादक शुभबहादुर सुनामको मीठो सुसेलीले संगीत झनै मीठो बनेको छ ।
हामीकहाँ पुराना सिर्जना सबै अब्बल अनि नयाँ सबै भूmर भन्ने भ्रम मान्यताकै रुपमा स्थापित छ । हिन्दीकै नक्कल गरिएका किन नहुन् नारायणगोपाल पुस्ताका गीत संगीत मात्र राम्रा भन्ने संकीर्ण बुझाई पनि छ । नयाँ पुस्ताले संस्कृति विकृत पारे भनेर बिलौना गर्ने जोकोहीले चिन्नै पर्ने नाम हो ‘नाइट’ । नयाँ पुस्ताप्रति आशा र भरोसा भएकाले त झनै छुटाउनै नहुने नाम हो ‘नाइट’ ।
No comments:
Post a Comment