Wednesday, November 18, 2015

मन लोभ्याउने 'इन्द्र सरोवर' -प्रभाकर गौतम

भाइटीकाको भोलिपल्ट । कात्तिक २८, शनिबार बिहान ९ः१५ को समय । मीनभवनबाट कलंकी जान गाडी कुर्दाकुर्दै नाकाबन्दीको असर भोगियो । पन्ध्र मिनेट कुरिसक्दा पनि कलंकी जाने बस नआएपछि करन र म कालीमाटीमा झरेर अर्को बस चढांैला भनी बल्खु जाने नेपाल यातायात चढ्यौं । बानेश्वर के पुगेका थियौं, पछाडिको सिसाबाट कलंकी जाने बस आएको देखेँ । करनलाई झट्पट् उत्र भनेर म त कुदिँहाले । धन्न खलासी भाइले बानेश्वरसम्मको पैसा मागेनन् । कलंकी जाने बस कुर्दाकुर्दा थाकेर बल्खुको गाडी चढेकी एकजना आमैले पनि हामीलाई पछ्याइन् । कलंकी नपुगुन्जेलसम्म झलझली ग्याँसबाट चल्ने नीलो माइक्रो सम्झिरहेँ । कति छिट्छिटो आउँथे ती ।

कलंकीमा सगुना दिदी र क्षितिज कुरिरहेका थिए । कलंकी नजिकै बस्ने रेशमा भने हामी पुगेपछि मात्रै हात हल्लाउँदै आइपुगिन् । गाडी प्लस पदयात्राको उद्देश्यले चित्लाङ हुँदै कुलेखानी पुग्न तम्सिएका हामीलाई थानकोट पुर्याउने गाडी नपाएपछि केहीबेर अलमलियौं । संयोगवश सर्वसाधारणका लागि निःशुल्क लेखिएको गाडी पाएपछि हाम्रो यात्राको थालनी सुखद बन्यो । थानकोट झर्दा १० बजिसकेको थियो । भोक नलागोस् भनेर थानकोटकै नेवारी खाजाघरमा पेटपूजा गरियो । गाडी पाए गाडी चढ्ने, नत्र हिँडेर भए पनि जाने उर्जासहित थानकोटबाट दक्षिण पश्चिमको १५ मिनेट जतिको बाटो हिँडियो । बसपार्कको एउटै मात्र गाडी हामीलाई नै कुरेर बसेजस्तो देखिन्थ्यो । तर बसले अरुलाई नि कुरेको रैछ । रेशमाले बसभित्र हामीभन्दा दायाँ बसेका दुई जना पाका दाईसँग जुदाइ फिल्मको परेश रावल शैलीमा प्रश्न-वर्षा गरिन्, 'चित्लाङ पुग्न कति समय लाग्छ ? त्याँ कति चिसो छ ? बस्ने व्यवस्था कस्तो छ ? टिभी हेर्न पाइएला त ? अनि, बिगबोस देखाउने च्यानल होला कि नाइ ?' रेशमालाई यसअघि यति धेरै बोलेको नसुनेका हामी ४ जनाले उनको वाकपटुता देखेर आँखा सन्कायौं, जिब्रो पनि टोक्यौं । 

बसले त्यहाँबाट हिँड्न झन्नै आधा घण्टा लगायो । अन्तिम सिटमा ५ जना कचमचिएर जसोतसो अटाएका थियौं, तर अगाडिको सिट चिप्लिँदै गोडा च्याप्न आएपछि भने गोडा अलि लामो भएकाहरुले बेला बेला मान्छेसहितको सिटलाई धकेलेर बस्नुपर्ने भयो । काठमाडौंमा दैनिक भोगिरहेको परिवेशभन्दा फरक डाँडाकाँडा, बोट विरुवा र हावाको स्पर्शले बसको असुविधा बिर्साउँदै गयो । यात्राका लागि हामीसँग पर्याप्त समय थियो । हिँडेकै २ रात बिताउने गरी । चित्लाङ जाँदा शुरुमै आउने उकालो बाटो कटाउन मात्र गाडी चढेका थियौं । करिब ४५ मिनेट बसमा गुडेपछि पदयात्रा गर्न झर्यौ । ओर्लेको ठाउँबाट चित्लाङ पुग्न १ घण्टा मात्र लाग्ने रहेछ । तैपनि, साथीहरु हतारमा देखिन्थे, छोटो बाटो झरुम् भने । ओेरालै ओरालो जंगलको बीचैबीच झर्दै गएपछि दुबैतिर डाँडा र बीचमा खोबिल्टो जस्तो ठाउँमा तोरीका फूलहरु लहलाएको देखियो । एक खालको सन्नाटा थियो । अलि पर भिरालोमा भुराहरुले खेल्दा आएको आवाज पनि हामीलाई कराएजस्तो लाग्थ्यो । नजिकै पुगेपछि त ती भुरा 'बाघ आयो' भन्दै हामीलाई जिस्काउन थाले । बाघ आयोलाई पनि हामीले भुइँचालो आयो सुन्यौं ।

चित्लाङ गाउँ पुग्दा बस्ती सोचेभन्दा पातलो लाग्यो । दुबैतिर जंगल भएकोले होला दिउँसो १ बजेतिरको हावा पनि चिसो चिसो थियो । दशै तिहार सकिए पनि खुला चौरी बनाइएको लिङ्गे पिङमा बच्चा र युवा मच्चिरहेका देखिन्थे । दायाँ बायाँ हेर्दै, फोटो खिच्दै हिँडेकाले आधा घण्टाको बाटो १ घण्टा लगाएर हामी रिसोर्ट जाने बाटो मोडियौं । होम स्टेका लागि बनाइएका घरहरु जोडी बाँधेर बसेका थिए । तर हामीलाई त एकै ठाउँमा बसेर फतर फतर गर्नु थियो । अलग अलग बसेको भए रेशमाको ‘स्याट अप'वाला डायलग र करनको पन्च लाइनहरु छुटिहाल्थ्यो । क्षितिजको हाँसो र सगुना दिदीको हाइपर रियाक्सनको दर्शन एकै चोटी पाउन सम्भव थिएन । अनि हामी सबै संगीत प्रेमीको मूर्च्छनावाला स्याप्पा पनि छुट्थ्यो होला । रिसोर्ट डाँडाको ठ्याक्कै मुन्तिर रहेछ । ठूलो भूभाग ओगटेको रिसोर्टको आधा हिस्सा त नसपातीका बोटले नै ओगटेको थियो । २ बजे हामी रिसोर्टको पश्चिमतरिको कटेज भनाउँदो कोठा छिर्यौ । टिनले छाएको कोठामा एउटा खाट थियो, अनि भुइँको दुई विपरीत कुनामा बाँकी ओछ्यान थिए । कोठा, हामी ५ जनै एउटै परिवारका सदस्य झैं लुटुपुटु हुन पर्याप्त थियो । टिनको छत गर्मीमा तातो र जाँडोमा चिसो हुन्छ । अझ खुला ठाउँमा जंगलको हावावाला टिन थप चिसो हुने नै भयो । हामीले ब्यागमा कोचेर ल्याएका न्यानो ज्याकेट कपडा काम आयो । 

कोठामा केही छिन आराम गरेर निस्कँदा याद आयो, भारतबाट इन्धन र अन्य सामान आउन रोकिए पनि नयाँ नयाँ हिन्दी गीत आउन रोकिएको छैन । आरिजित सिंहका गीतहरु गुनगुनाउँदै चिसो सिरेटोमा हलुवा भनेर ल्याइएको ढिडोजस्तो केही खायौं । त्यसपछि, नसापातीको फलविनाका सयौ बोटहरु नाघेर डाँडा चढियो । रेशमालाई चिसो लागेकोले चार जना मात्र उक्लियौं । करन टुप्पामा पुगिसक्दा आफू त फेदमै थिएँ । हरियो चौरमा विना कुनै परवाह डङ्रङै लड्दा चिसो हावाको असर पनि कम हुन्थ्यो । घरीघरी सगुना दिदीको मोबाइलले निकाल्ने आवाजबाहेक जमिन र आकाश दुबै शान्त थियो । धेरै बेर टोलाएपछि मधुरो साँझ कालो बनिसकेको याद आयो । हामी फेरि मेसतिरै फर्कियौं । आगो कम र धुवाँ बढी ताप्दै हामीले खानासँगै नसपातीवाला वाइनको स्वाद पनि लियौं । अनि 'लाटो पहाड' कथा संग्रहभित्रकोे एउटा पात्र नसपाते बुढालाई सम्झिँदै मज्जाले हाँस्यौं पनि । नाकाबन्दीको असर भोलिपल्ट बिहानै पनि सुनियो, देखियो । चिया खान पल्लोपट्टीको टेबुलमा बसेको युवक भन्दै थियो ‘‘२ लिटर तेल हालेर आएको आधा बाटोसम्म नि टिकेन । अरु डुबे, मिसावटयुक्त तेल बेच्ने चै उक्से ।’ कुलेखानीसम्म जान मन गरिरहेका अर्को जोडी पनि थिए तर पेट्रोल नपुग्ला कि भन्ने दुविधाका कारण बाइकमा जान आँट गरेनन् । पैदल गएर फेरि चिल्लाङ फर्केर काठमाडौं पुग्न हम्मे हम्मे थियो । अन्तिममा तिनले चित्लाङकै आसपास डुलेर फर्कने निधो गरे । धन्न हामी बाइकमा गएका थिएनौं । 

केवल १५ किमि जतिको दुरी हिँड्नु पर्ने भएकोले ११ बजेमात्र चित्लाङसँग बिदा माग्यौ, मौका जुरे फेरि भेट होला भनेर । घाम चर्किँदै गए पनि खुला ठाउँ भएकोले हावाको कमी थिएन । गर्मी महसुस खासै गरिएन । मलाई त कहिले चित्लाङट अघि बढूँ भइरहेको थियो । मार्खु अझै राम्रो होला भन्ने अनुमान थियो । इन्द्र सरोवरको फोटो हेरेर त्यहाँको डुंगा चढ्ने रहरको आयु ६ महिना पुगिसकेको थियो । हामीले रात बिताएको ठाउँ चित्लाङको प्रवेश विन्दु जस्तै रहेछ । पैदल अघि बढ्दै जाँदा बल्ल त्यहाँका मान्छेहरु देखिन थाले । चिया पसल र स्मारक देखिए । खेतहरुमा धान काटेपछिको पराललाई एकनासे पाराले थुप्रो बनाइ राखिएको थियो । घरका घरहरु माटो र ढुंगाका बढी थिए भने झ्याल र ढोका काठका । झ्याल ढोका प्रायः नयाँ र चिटिक्क परेका । भूकम्पले सबैजसो घरको कुनै न कुनै भित्ता चर्काएको प्रमाण चिरा परेका भित्ताहरुले दिन्थ्यो । खुर्सानी, काउली, मूला आदिको बारी आउँथ्यो, जान्थ्यो । झ्यालमा झुण्डाइएको चिल्लो रातो डल्ले खुर्सानी चाख्न पाए पिरो हैन गुलियो नै होला कि भन्ने भान पथ्र्यो । 

चित्लाङको रुट त्रिभुवन राजमार्ग निर्माणअघि उपत्यकाबाट भारत र नेपालको दक्षिणी भूभाग पुग्ने एक मात्र पैदल मार्ग थियो भनिन्छ । सायद हामी पनि त्यही बाटो हिँडिरहेका थियौं । करिब डेढ घण्टाको हिँडाइपछि गिट्टीको बाटो सकियो । घुमाउरो माटोको बाटो आयो । केही छिनमै वारीपारी सल्लैसल्लाको बोट भएको बाटो पो आयो । करनले नाचूँला झै गर्यो । सबैले हे हे हा हु गर्न थाले । सगुना दिदीको माइग्रेनवाला टाउको दुख्न शुरु भइसकेकोले सल्लाको छहारीमा राम्रैसँग थकाइ मारियो । खाना खाइएको थिएन । खाजा पचिसकेको थियो । चिया कतै मिठो पाए त मरिजार्उँ ! तिहारको मसलाको प्याकेटबाट काजु, किसमिस, हाडे बदाम निख्रिसकेको थियो । मिसरी र सुकेको नरिवल मात्र बाँकी थियो । भोको पेटमा ती पनि नबिक्ने कुरै भएन । तर खानाको अभाव त्यसले घटाएन, बरु झन् बढायो । कचरपचर खाने मामिलामा दुई कदम पछाडि नै बस्ने क्षितिजको अनुहारमा पनि भोकको छायाँ देखेँ मैले । बाटोमा अघि बढ्दै जाँदा बचेखुचेको चिप्स र सुन्तला पनि तुरियो । 

करिब २ बजेपछिको अबको यात्रामा उकालो बाटो हिँड्ने पालो आयो । एक घण्टाको सुस्त सुस्त हिँडाइपछि मार्खुको भेडा फार्म आयो । अहो ! अलिकति उकाली, अलिकति ओराली गर्दै अग्ला होचा ढिस्काहरुले बनेको फराकिलो चउर देख्दा जंगलीको शम्मी कपुर शैलीमा सबै चिच्यायौं ‘या हू' । करन त छोटो ओरालो बाटो झरिहाल्योे र फेदमा पुगेपछि डाँडामा उक्लिन भेडा जसरी नै उक्लिन थाल्यो । हामी चार जना भने बिस्तारै घुमाउरो मूलबाटो भएरै चढ्यौं । जहाँ गए पनि शान्त लाग्ने अचम्मकै यात्रामा थियौं हामी । हल्ला गर्ने त हामी मात्रै । रुख चढेर त कोही भूइँमा लडेर फोटो खिच्न थाले । सेल्फी, वीफी अनि युफी सब चलिरह्यो । सगुना दिदीको हालत झन् खराब हुँदै थियो । कुलेखानी ड्याम नै पुग्ने हो भने अझै एक डेढ घण्टा लाग्ने भर्खरै गएका एक जोडीले बताए । तिनले छोटो बाटो पनि देखाइदिए । ३ बजिसकेको थियो, हतार गर्नै पर्यो । आखिर रात कहाँ बिताउने, के खाने चिन्ता थियो । डाँडाको टुप्पाबाट झरेको मात्र के थियौ, ठीक दाहिनेपट्टी बाटो पारीबाट आएको चिसो हावाले अर्कै तरिकाले छोयो । निलो पानी शान्त मुद्रामा देखियो । हाम्रो उत्साहको सीमा थिएन । माइग्रेनवाली दिदी पनि फोटो खिच्न तम्सिहालिन् । तर...एकैछिनमा उनको डायलग आयो, ‘अब खिच न फोटो मोरामोरी हो । मात्र १५ पर्सेन्ट चार्ज बाँकी छ । मनमनै बोलेँ, ‘थुइक्क, यै डाँडाको टुप्पामा मक्ख परेर ब्याटरी सक्नु पर्ने सबैलाई ।’ डाँडाबाट झर्दाझर्दै सल्लाह भयो कुलेखानी हैन, यही बस्ने । कुन चाहिँ मूर्खले नाइ भन्थ्यो र !

गाँसबासको चिन्ता अलि कम भयो । सबैजना भोकाए पनि भनेजस्तो खाजा थिएन । ग्याँस नभएकोले दुधवाला चिया पिउने साथीहरुले पनि कालै चिया पिएर काम चलाए । माथिको ढिस्कोबाटै दुबैतिर इन्द्र सरोबरको दृश्यावलोकन गर्न मिल्ने सेतो रंगको दुई तले लजमा आँखा लगाइसकेका थियौं । कोठा पनि ५ जनै अट्ने पाइहालियो । यहाँ चाहिँ तीन ओटा खाट रहेछन् । खाजामा चाउचाउ पाइयो । आराम गरेर साँझ टहलिने कुरा कुरामै सीमित भयो । आखिर सबैजना थकित जो थियौं । 

राती ८ बजे खाना खाने बेलामा होटल साहुजीलाई आगो ताप्न पाए हुन्थ्यो भन्दा 'खाना पकाउने दाउरा त छैन । ' भन्ने जवाफले खिन्न बनायो । तर साहुजी त उदार रहेछन् । दाउराका साना झिक्राझिक्री बटुलेर आगो बालिदिए । उनको व्यवहार आगो भन्दा न्यानो लाग्यो ।  घरको बिछ्यौनामा सुत्दा ८ बजे अगाडिको बिहान कमै देख्ने म, नयाँ ठाउँमा सुत्दा जहिले घाम नउदाउँदै बिउझन्छु । मेरो यो बानीले अघिल्लो दिन पनि सबैलाई डिस्टर्ब भएको थियो । आज पनि त्यस्तै भयो । पुरा एक घण्टाको छटपटीपछि छेउमै सुतेको करनको निद्रा नबिथोली रहन सकिनँ । ६ः३० मा करन पनि उठ्यो । बिहानको दृश्य बेलुकीको तुलनामा झनै मनमोहक लाग्यो । ड्याम बनाइएकोले पानीको बहाव मन्द थियो । चिसोले पानीबाट बाफ उड्दा ताल त चिया पकाउने ताप्केमा परिणत भए झैं लाग्थ्यो । 'रातभर पानीमै निदाउन पाएका डुंगामा बसेर ती बाफलाई स्पर्श गर्न पाए ।' करन र म दुबैले एकै पटक सोचेपछि बोल्यौंं ‘हामी डुंगा चढ्ने बेलासम्म त ती बाफ हराइसक्छन् होला है ।' 

मार्खुको मुख्य बजार भन्न मिल्ने ठाउँमा केही चहलपहल रहेछ । त्यहीँको नेवारी खाजा घरको रातो थर्मसबाट खन्याइएको कालो चिया पियौं । आहा ! घर छोडेपछिको पहिलो मीठो चिया । फूर्ति दोब्बर भयो । दुई कपको पन्ध्र रुपैंया मात्र । सबै जना तयार हुँदा आठ बज्योे । हिजै साँझ जाउँ जाउँ लागेको झोलुङ्गे पुलतिर हान्नियौं । सगुना दिदीको टाउको दुखाइ कम भएकोले सबै खुशी थियौं । हामी पुल पुग्दा हाम्रो समूहको बाँदर करन त पुल पारीको अग्लो डाँँडातिर दौडदै गरेको देखियो । पारीको उचाईबाट इन्द्र सरोबर नियाल्ने मन त मलाई पनि थियो । तर ज्यानमा करनजत्तिको उर्जा थिएन । रेशमाको मोबाइलमा फोन आयो । माथि टुप्पाको रुखबाट करनले पो गरेको रहेछ । उसको शैली देखेर सबै ट्वा । अर्कोतिर बिग बोस छुट्यो भनेर वाक्कै लाउने रेशमाको चञ्चलताले हामीलाई थप ट्वा पारेको थियो । क्षितिज भने पुलमुनिको पानीजत्तिकै शान्त र सौम्य । बेलाबेला परपरको क्षितिज हेर्दै हराइरहन्थ्यो, एक्लै । हाँस्दा भने ऊ पनि के कम, पानीजस्तै छचल्किदिन्थ्यो । सगुना दिदी भने कहिले सबैको मम्मी बन्थिन् त कहिले समूहकी सबैभन्दा कान्छी सदस्यजस्तो बालसुलभता देखाउँथिन् । मैले भने कस्तो प्रतिक्रिया देखाइरहेको हुँदो हो, कुन्नि ? 

खाजा नखाइ डुल्न हिँडेका हामी होटल पुगेर केही बेरमै भात खान पाइएला भन्ने आशामा थियौं । तर साहुजी दाइ त 'दाउरा छैन' भन्दै झोक्राए । राती जोरजाम गरेर आगो ताप्ने अवसर दिएका उनलाई मनैमन फेरि धन्यवाद भनेँ । भात पकाउने दाउराले ज्यान सेकेकोमा खेद भयो । कठै, यिनका लजमा भरैदेखि को आउँला र ? हामी भने फेरि अघिकै बाटो फर्कियौं चोकसम्म । अरु बेला केही छिनमै खाना तयार हुन्छ भन्ने होटल साहुजीहरुले ग्याँस छैन, दाउरामा पाक्न १ डेढ घण्टा लाग्छ भनेको सुन्दा अचम्म लागेन । मार्खुको ताजा माछा खाँदै खाना कुरियो । असहज परिस्थितिका कारण खानामा तरकारीको मात्रा कम देखिए पनि हार्दिकता अपार थियो । 

विद्युत उत्पादनका लागि हाइड्रो इलेक्ट्रिक प्रोजेक्ट चलाइएको कुलेखानी भएको ठाउँमा पहिले त बाक्लै बस्ती रहेछ । मार्खु गाउँको जग्गा सरकारले अधिग्रहण गरी ड्याम बनाइएको रहेछ । यो नदीजस्तो लामो तालको पानीलाई स्पर्श गर्न पाउने अवसर डुंगा चढेपछि मात्र पाउन सम्भव थियो । त्यसैले जसरी पनि डुंगा चढ्नु थियो । नियमित डुंगा चलाउने माझी दाई भने काठमाडौं गएका रहेछन् । पुरानै होटलवाला साहुजीले डुंगा चालक खोजिदिए । प्रति व्यक्ति सय रुपैंया तिर्ने मञ्जुरी भयो । पानीमा बिताएको १ घण्टा वर्णन गर्ने शब्द छैन मसँग । यत्ति भन्छु, पुरै यात्राभरिको सबैभन्दा आनन्ददायी क्षण थियो त्यो । जहाँ पुगेपछि फर्किन नपरे हुन्थ्यो जस्तो लागिरह्यो । १ घण्टा बित्न दश मिनेट पनि लागेन क्यारे ! कुनै समय स्वीमिङ खेलाडी नै बन्ने रहरसमेत पालेकी एक मात्र पर्फेक्ट स्वीमर सगुना दिदीले बेला बेला भन्थिन् 'हेर केट्केटी हो, डुंगा उल्ट्यो भने बाँच्ने त म मात्रै हो, हा हा हा ।' हामी पानीमरुवासँग 'हो' भन्नु बाहेक विकल्प थिएन । 

मार्खुबाट फार्पिङ हुँदै काठमाडौंको अन्तिम बस २ बजे आउँथ्यो । झोला झ्याम्टा बोकेर बस आउने चोक पुग्दा २ः०० बज्नै लागेको थियो । तताउँदा तताउँदैको माछा झोलामा हाल्न लगाएर बस चढ्यौं । लेडिजलाई सिट मिलाइदिन्छु भने पनि हाम्रो समूहका लेडिजहरु हामी जेन्ट्सभन्दा सशक्त थिए । थोरै डर पालेरै भए पनि बसको छतमा बसियो । बसको छत तरकारीले भरिएको थियो । हाम्रो ढाड बन्दाकोबीमा अनि टाउँको इस्कुसमा । उचाईबाट तल हेर्न डराउने म, माथि आकाशतिरै फर्केर आधा बाटो काटेँ । बाटो राम्रो भए पनि छतमा बसेकाले लप्सीलगायत अनेक जातिका रुखविरुवाका हाँगा र डाँठले बेला बेला चुटिरहन्थ्यो । सबैजना टाउको जोगाउन हा हो गर्दा सानो ५ वर्षे भाइ रिजन हेँ हेँ हँ गर्दै हासिँहाल्थ्यो । एक चोटी त उसँगै म पनि हाँसे । हाँसो फैलिएर पर क्षितिजसम्म पुग्यो । नजिकैको क्षितिजले भने आफ्नै स्टाइलमा मेरो हाँसो रोक्ने प्रयास गर्दै भन्यो 'महोदय ! एकछिन प्लीज, पैला म सास फेर्छु ।' हाँस्दाहाँस्दै काठमाडौं आइ त हाल्यो । पारिवारिक समस्याका कारण हामीसँगै आउन नपाएका उत्सव र ऋचा दिदीलाई यात्राभरि धेरै पटक मिस गरिरह्यौं । सबैले फेरि भन्यौं, उनीहरु पनि भएको भए यात्रा झनै गज्जब हुन्थ्यो । 
'बुकाहोलिक्स' समूहको पुस्तक छलफलले परिचित गराएको हामीलाई बैसाख बाह्रको विनाशकारी भूकम्पले झनै नजिक बनाएको हो । समय कठोर थियो, कठिन परिस्थितिमा समूहको नेतृत्व गरेर थोरै भए पनि काम गर्ने अवसर पायौं, साहस गर्यौं । यही क्रममा एउटै परिवार जस्तो भयौं । बुकाहोलिक्सका सदस्य र हाम्रा प्रियजनहरुबाट पाएको सहयोग पीडितसम्म पुर्याउने जिम्मेवारी निर्वाह गरेका हामी यसरी विनाकाम घुम्न मात्र गएको यो पहिलो पटक हो । यो यात्राले हामीलाई थप नजिक बनाएको छ ।

Tuesday, November 3, 2015

मनमा गुञ्जिने केही गीत -प्रभाकर गौतम


अनौपचारिक रुपमा मन परेका गीतको सूची बनाउन मिनेट पनि लाग्दैन । तर ती मध्येबाट मात्र दश ओटा गीत छान्नु पर्दा दाँतबाट पसिना आउँदो रहेछ । अब तिनै छानेका गीतबारे औपचारिक मत प्रकट गर्दाको सकस के भनूँ र खै, शब्दै छैन । यस्तो सकसलाई निबन्धकार भूपिनले उनको निबन्ध संग्रह चौबीस रिलभित्रको मनको एल्बमका प्रिय गीत शीर्षकको निबन्धमा मन छुने ढंगले अभिव्यक्त गरेका छन् । 
तर भूपिनलाई छुट थियो, त्यसैले उनले आफूले मन पराएका नेपाली बाहेक हिन्दी र अंग्रेजी गीतलाई पनि समेट्न पाए । मैले भने नेपाली गीत नै छान्ने जिद्दी कसेँ । पछिल्ला पाँच वर्षको अवधि बीचमा निस्केका गीतमा मात्र केन्द्रित हुने सीमा पनि तोके । तर घण्टौंसम्म दिमागले पाँच वर्ष भन्दा परको गीत मात्र सोच्यो । आखिर दिमागको काम नै निहुँ खोज्नु त रहेछ ।
समयसीमालाई खुकुलो बनाएर लेख्न सायद अलि सजिलो हुन्थ्यो । तर संगीत क्षेत्रको पछिल्लो ट्रेन्डलाई बुझ्न पुराना भन्दा नयाँ गीतको चर्चा आवश्यक थियो । मैले चलचित्रका गीत र चलचित्र इतरका गीतको विभाजन भने गरिनँ ।
१. पौरखी
(स्वर/शब्द/संगीत - लोचन रिजाल)
पौरखी नेपाली संगीत क्षेत्रमा पृथक स्वाद बोकेर आएको गीत हो । लोचनले परम्परागत लोक अभ्यासलाई समकालीन संगीतसँग जोड्ने काम गरेका छन् । नेपाली बाजा बजाएर मात्र गीत राम्रो हुने हैन । नयाँ सोच र उद्देश्यको पनि खाँचो थियो । लोचनका गीतले त्यस्तो खाँचो पुरा गर्ने काम गरेको छ ।
तीनसय वर्ष भन्दा अगाडि गन्धर्वहरुले आरबाजो र सारंगी बाजा सँगसँगै बजाउँथे । कालान्तरमा अन्य नेपाली बाजाजस्तै आरबाजो पनि लोपोन्मुख बाजाको सूचीमा पर्यो । इथ्नोम्युजिकोलोजी पढेका लोचनले लोपोन्मुख बाजाको महत्वलाई अध्ययनका क्रममै आत्मसात गरेका गरिसकेका थिए । त्यसैले विद्यावारिधिको विषय पनि गन्धर्व जाति र तिनका सांगीतिक परम्परालाई बनाए । 
नेपाली जातिका बाजा विशेष, लोक तथा परम्परागत संगीतलाई समकालीन संगीतसँग जोड्ने क्रममा उनले ती बाजा बजाएर बजारीया प्रतिस्पर्धामा पनि खरो उत्रन सकिने उदाहरण पेस गरेका छन् ।
बाले त भन्थे आफैं नै गरी खा
गए म मुग्लानतिर यहाँ म दरिद्र...
यसो भन्दै अघि बढ्ने पौरखी गीतका यी शब्द जब अघि बढ्दै जान्छ, वर्षौवर्षदेखि प्रवासिनु पर्ने बाध्यकारी कथाभित्रको व्यथा पनि चर्किँदै आउँछ । तर शब्द भन्दा धुन बढी हुनु यो गीतको विशेषता हो । गीतमा उदयपुरका दनुवार जातिका वृद्ध छोटेलाल मिरकको आवाजसमेत समेटिएको छ । गीतको म्युजिक भिडियो पनि हेर्न लायकको छ । नेपाली संगीतको धारमा नयाँ हलचल ल्याउन सक्ने हैसियत बनाएका लोचनले वृत्तचित्र र चलचित्रका लागि समेत काम गर्नुले आउने दिनको संगीतमा केही नयाँ आयाम थपिएको संकेत गर्छ उनका गीतहरुले । त्यसमा पौरखीको विशेष योगदान रहनेछ भन्ने मेरो मत छ ।
२ तुइन
तुइनको छ है भर
नदी तर्नलाई छ है कर
जाम् जाम् कान्छी जाम् जाम्...
(रचना : नाइट)
पछिल्लो समयमा नेपाली लोकबाजाको प्रयोग गरी समसामयिक विषयलाई प्रयोगात्मक ढंगले गीतमा ढाल्ने समूह हो नाइट । लोचन रिजालले एकल गायनबाट जुन काम गरेका छन् जेशन कुँवरको नेतृत्वको नाइटले पनि सामूहिक रुपमा एकपछि अर्को त्यस्तै गीत बनाइरहेको छ । 
नाम नाइट भए पनि यसले हाम्रो संगीतमा उजेली छरिरहेको छ । स्कुल जान होस् वा अन्य सामान्य व्यवहार चलाउने कामका लागि धेरै मान्छे तुइनको भरमा जोखिमपूर्ण यात्रा गर्न बाध्य छन् । तर यस गीतमा तुइनलाई अभाव र पछौटेपनको पर्यायका रुपमा समेत प्रयोग गरिएको छ । कलाकारहरु अभाव रुपी तुइनमा चढेर दुखियारी यात्रा फत्ते गर्न जाम् जाम् कान्छी र जाम् जाम् कान्छा भन्दै हौस्याइरहेका छन् । नयाँ नेपाल दुःख पुरानै जस्ता राजनीतिक व्यंग्य मिसिएको यस गीतको भाका लोकशैलीको छ । यो गीत जति सुन्दर छ, भिडियो पनि उत्तिकै सिर्जनात्मक छ । यस गीतमा धनी गरिबको खाडल अनि कथनी र करनीको खाडलको तस्बिर भिडियोमा छर्लङ्गै आएको छ । नाइट समूहका सबै गीतमा कथा भेटिने भएकोले होला भिडियो पनि राम्रा हुन्छन् । 
भर्खरै संविधान जारी भएपछि संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपालको प्रथम प्रधानमन्त्री बन्ने बित्तिकै केपी ओलीले दुई वर्षभित्र देशभरका तुइन हटाउने निर्णय गरे । मेरो मनमा फुत्त एउटा प्रश्न उब्ज्यो । प्रम ओलीज्यूले कथनी र करनीबीचको खाडल पुर्ने काम गरिदिए भने तुइनको छ है भर भनेर बिलौना गर्ने 
नाइटका सदस्यहरु कति खुशी हुँदा हुन् । टुलक जंग भर्सेज टुल्के जस्तो पृथक धारका चलचित्र र कतिपय नाटकमा समेत अचेल नाइट गुञ्जिदा म नेपालको संगीतले काँचुली फेर्दैछ भनेर भित्रभित्रै सन्तोष मानिरहेको हुन्छु ।
३. मर्ने कसैलाई रहर हुँदैन
(स्वर : प्रेम परियार, शब्द : कृष्णहरि बराल, संगीत : सुरेश गैरे)
प्रेमले आफ्नो उमेर भन्दा धेरै बुढो गीत गाएर सबैलाई जिल पारे । यो गीत मन पर्ने कारण यसको शब्द र संगीतको स्तर र संयोजन नै त हो नै तर त्यो भन्दा बढी प्रेम परियारको आवाजमा भएको नयाँपन हो कि जस्तो लाग्छ  । 
जबजब यो गीत सुन्छु, एकातिर प्रेम परियारको उमेरका कलाकारले यस्तो गम्भीर शब्द कसरी बुझ्ला जस्तो लाग्छ । तर जब प्रेमको स्वरमा शब्दको गहनताको स्पर्श पनि घोलिएको पाउँछु गीत नबुझी उनले कसरी फिल गर्न सके त भन्न प्रतिप्रश्न तेर्साउँछु आफैंलाई । यस्तो दुबिधा भएका अरु स्रोता पनि त होलान् भनेर चित्त बुझाउँछु । 
४. सुन रे सियाराम
अब म तलाई पर्खन्न
अब म देहात फर्कन्न
(स्वर : मीना,  संगीत : आभास, शब्द : श्रवण मुकारुङ)
संगीतकार आभासको व्यक्तित्व र सिर्जना उस्तै उस्तै लाग्छ मलाई— शालीन र गम्भीर । आभासका गीतमा केही खास विशेषता भेटिन्छन् । जस्तै कि, उनी कविता गाउँछन् । बजारको प्रतिस्पर्धामा उनी होमिहाल्न रुचाउँदैनन् । संगीतलाई गाना बजाना भन्दा माथि संस्कृति र सिर्जनाको बीचैबीच सन्तुलन मिलाएर लैजाने प्रयास गर्छन् । अनि, गीत संगीतबारे केही आधारिकता सहित बोल्ने हैसियत राख्छन् । 
नढाँटी भन्दा, आभास र उनका गुरु अम्बर गुरुङ दुबैका गीत सुन्न मलाई खास मुड चाहिन्छ । यस्तै मुड भएको बेलामा म सुन रे सियाराम सुनिहाल्छु । श्रवण मुकारुङ पहाडे हुन् तर उनले जति देहात कसले बुझ्छ र जस्तो लाग्छ यो गीत सुन्दा । उनको रामभरोस कविता सुन्दा पनि यस्तै लागेको थियो । गीतलाई गायिका मीनाको गायनले पुरै न्याय गरेको छ । 
आँशुको इनार जमे नि 
प्यार मेरो सच्चा छ
जीवन मेरो अच्छा छ
पेट मे मालिकको बच्चा छ
अब म जान्छु थानामा
अब म जान्छु अदालत...
यति सुनेपछि ममात्र के जो कोहीको मन भड्किन्छ । तँ सम्बोधन गरिएर गाइएका गीतहरु धेरै नभएकाले पनि यो गीत पृथक लाग्छ मलाई ।
५. आगोको राप जीवन
(स्वर : सत्य/स्वरुप, संगीत : भक्तराज आचार्य, शब्द : नवराज लम्साल)
मलाई लाग्छ राम्रो र अर्थपूर्ण गीतका शब्दले राम्रो गीतकार जन्माउने आधार दिन्छ । त्यस्तै राम्रो गायकीले नयाँ गायक जन्माउँछ अनि राम्रो संगीतले नयाँ संगीतकारलाई प्रेरित गर्छ । सत्य स्वरुपका केही राम्रा गीतले नयाँ कलाकारलाई यस्तै प्रेरणा दिइरहेको अनुमान गर्छु म ।
निराशा मानिव जीवनको अभिन्न हिस्सा हो र निराशाको सबै भन्दा भरपर्दो हसाथी संगीत नै हो । मलाई गीतमा दर्शन घुसाको धेरै मन पर्छ । तर विडम्बना नेपाली गजलमा समेत दर्शन दुर्लभ छ । गीतकार नवराज लम्साल दार्शनिक पाराकोे शब्दलाई सत्य स्वरुपले अत्यन्तै फिल गरेर गाएका छन् । भक्तराज आचार्य गीतको कम्पोजिसन गाउन चुनौतीपूर्ण भए पनि सत्य स्वरुपले गीतलाई राम्रो बनाउन कुनै कसरी बाँकी राखेका छैनन् । 
६. दैव हे
दैव हे मेरो सपनाको गाउँ 
छ कहाँ मलाई देखाऊ...
(स्वर : सनुप पौडेल, संगीत : काली प्रसाद बास्कोटा शब्द : सबिन एकतारे र काली)
मलाई यो गीत मन पर्ने कारण सनुप पौडेलको गायन पनि हो । शब्द संगीतको संयोजन पनि उत्तिकै मिलेको छ । काली र सनुपको सहकार्यको यो अनुपम नमुना हो । हाल पाश्र्व गायनमा जमेका सनुपका प्रायः सबै गीतमा उनले गरेको मिहिनेत फिल गर्छु म । निराशा अभिव्यक्त गर्न हाइ पिचमा गायकले दैव हे भन्दा दैवले कतै सुनि पो हाल्ला कि भन्ने भ्रम जाग्छ ।
७. चरी लैजा समाचार 
अन्जान बाबु संगीत स्रोता
चरी लैजा समाचार
उता के के हुँदैछ यता बाढी पसेछ 
चरी लैजा समाचार
युगौंदेखि हाम्रो सरकार बेखबर छ । बेलाबेला सन्देश नपठाउने हो भने उसले हामीलाई भविष्यमा पनि चिन्नेवाला छैन । त्यसैले सरकार र सत्तावालालाई सन्देस पठाएको यो गीत मेरो सूचीमा परेको हो ।
२०६५ को वर्षामा पूर्वी नेपालको कोशीमा ठूलो बाढी आयो । हजारौं प्रभावित भए । धेरैले घर र आफन्तजन गुमाए । खान, पिउन दाताको मुख ताक्नु पर्ने दिन आयो । गीतकारले यस्तै पृष्ठभूमिमा रचेको यो गीतलाई सरल र जीवन्त ढंगले गाइएको छ । बाढी वा प्राकृतिक विपत्तिले बेघरबार भएकाहरुको यो गीतको सन्दर्भ फरक भए पनि अन्तर्य हरेक वर्ष मिल्छ । मैले भूकम्पपछिका दिनमा यो गीत धेरै सुनेँ ।
८. रेशम फिलिली
(स्वर/शब्द/संगीत : कालीप्रसाद बास्कोटा)
विश्व चर्चित नेपाली लोक गीत रेशम फिरिरीसँग मिल्दो जुल्दो शब्द रेशम फिलिली चलचित्रको गीतले नेपाली संगीत क्षेत्रमा चर्चाका हिसाबले यसअघि स्थापित धेरै मानकलाई नाघेको छ । 
धेरै चर्चामा आएका कतिपय गीत नसुनी वाक्क भइन्छ । एक किसिमको पूर्वाग्रही बनाइदिन्छ स्रोतालाई । मैले पनि रेशम फिलिलीका भिडियो फेसबुकमा छ्यापछ्याप्ती हुन्जेलसम्म खासै ध्यान दिएर सुनिनँ । तर जब जालमा भाइरल बन्यो गम्भीर भएर सबै गीत सुन्न थालेँ । जालमा भन्दा मलाई रेशम फिलिलीको शीर्ष गीत मन पर्यो । 
यसमा प्रयोग भएको संगीतले दिने नेपालीपन त राम्रो छँदैछ, गीतका शब्दहरु पनि निकै मार्मिक लागे । मानिस भएर जन्मेपछि  पीडासँग पैठेजोरी त खेल्नै पर्छ । तर नेपाली भएर जन्मनेले अझ त्यो भन्दा बढी केही गर्नु पर्छ जस्तो लाग्छ । कालीको रचनामा हाम्रो युवा पुस्ताको सपनाहरु ढिकीमा कुटिएको र जातो झैं फिलिली अनियन्त्रित भएर पिसिएको देखेँ मैले । 
९. घामको सानो टुक्रा
(गायक/संगीतकार : आस्था तामाङ मास्के, शब्द : सुसन मास्के)
सुसन मास्के अम्बर गुरुङकी शिष्या हुन् । संगीतमा सुसनको रुची र ज्ञानले उनकी छोररी आस्थाको करिअरमा राम्रा गीत गाउने आधार बनाइररहेको छ । आस्थाको उमेरका अधिकांश युवा अर्थपूर्ण शब्द चयनमा कमजोर देखिन्छन् । तर आमा सुसन आफैंले काव्यिक गीत लेख्ने र छोरीलाई हरकदममा सघाउने भएकोले आमा छोरीको जोडीले धेरै सुटुक्कै राम्रा राम्रा गीत जन्माइसकेका छन् ।
उदाहरण यही गीत हो -
किन लाग्छ मेरो आँशु भोलि मोती बन्छ
किन लाग्छ मेरो दुःख भोलि खुशी बन्छ 
मेरो आजसित रोएँ दुखेँ त के भयो
म पर्खुंला भोलिलाई भोलि त मेरै हो
घामको सानो टुक्रालाई ओढेको छु
सारा पीडालाई कतै लुकाको छु
यो घामको गीत हो । आशा र उज्यालोको गीत हो । सिबिनका नानीहरुलाई समर्पित गरी सिविनमै भिजुअलाइज गरिएको यो गीतमा धेरै नानीलाई कोरस बनाइएको छ । गीतमा भनिएको भोलि पनि तिनै नानी हुन् । बीचमा ती नानी बोल्छन् पनि । सायद आस्थाले प्रभावित पारेर होला धेरैले भविष्यमा गायनमै लाग्ने सपनाको कुरा गर्छन । यो गीत सुन्न जस्तै हेर्न पनि आनन्द आउँछ । 
१०. धुलै धुलो 
(शब्द विप्लव प्रतीक, संगीत न्यूह बज्राचार्य)
(स्वर : सनुप, सन्तोष, भानु, पुष्प, प्रमोद, लिजा, विश्व, बनिका, काली र र्इश्वर)
बैसाख १२ मा विनासकारी भूकम्प गएपछि अन्य क्षेत्रका मानिस झैं संगीत क्षेत्रमा लागेका कलाकारले पनि आफ्नो तर्फबाट सकेको गरे । 
भावना र संवेदनासँग खेल्न रुचाउने विधा भएकोले होला धेरैले भूकम्पले दिएको चोटको पीडा गाए । विदेसी कलाकारले पनि स्वरका माध्यमबाट हौसला दिए । तर भूकम्पको विषयलाई आधार बनाएर गाइएका धेरै गीतमा आशा भन्दा निराशा बढी थियो । अझ सबैजसो म्युजिक भिडियोमा उस्तै उस्तै खालका विध्वंस र विनासका फुटेज थिए । यस्ता भिडियोको स्रोता दर्शक र संगीत क्षेत्रकै कलाकारबाट समेत आलोचना भयो । तर निराशा र अध्याँरो भन्दा टाढा रहेको उज्यालोलाई देख्न सघाउने खालका केही राम्रा गीत पनि आए । ती मध्ये विप्लव प्रतीकको शब्द र न्यूह बज्राचार्यको संगीतमा दश जना कलाकारले सामूहिक आवाज दिएको धुलै धुलो उत्कृष्ट थियो । यस गीतका केही विशेषता छन् । पहिलो, पुरै दशै जना गायक गायिकाको सामूहिक स्वर छ । भिडियोमा कतै हिंसात्मक र निराशाको दृश्य छैन । प्रतीकले सरल शब्दबाट गहन अर्थ निकाल्दै संगीत र कविको सम्बन्धलाई पुष्टि गराइदिएका छन् । 
(यो लेख अन्नपूर्ण पोष्ट 'फुर्सद'मा २०७२ असोज ३० शनिबार प्रकाशित भएको हो ।)