Thursday, July 4, 2013

बागीना पत्रिकाको संक्षिप्त इतिहास


                  -प्रभाकर गौतम
नेपालमा सङ्गीतसम्बन्धी म्यागेजिन निकाल्ने प्रयासहरु बेलाबेला भए पनि यस्ता पत्रिकाहरु धेरै छैनन् धेरैजसो विभिन्न कारणले छोटो समयमै बन्द हुँदै आएका छन् लामो समय नचले पनि तीमध्ये 'बागीना' पत्रिकाको विशेष स्थान बागीनाको प्रकाशन २०३० साल कात्तिकदेखि त्रैमासिक पत्रिकाको रुपमा भएको थियो करिब वर्षको दौरानमा जम्मा २२ अंक निस्किएर बन्द भएकोले यो म्यागेजिन छोटो आयुकै सूचीमा पर्छ पहिलो अंकअनुसार यसको सम्पादक नारायण गोपाल थिए भने प्रकाशक नगेन्द्र थापा व्यवस्थापक गोपाल योञ्जन थिए पत्रिकाको तेस्रो अंकसम्म आइपुग्दा नारायण गोपाल सम्पादक तथा प्रकाशक भएका छन् भने गोपाल योन्जन नगेन्द्र थापा व्यवस्थापक बनेका छन् पत्रिकामा नारायणगोपालको कार्यभार अरुको तुलनामा बढी रहेको अनुमान गर्न सकिन्छ पछिल्ला अंकहरुमा उनी सम्पादक, प्रकाशक व्यवस्थापक समेतको भूमिका देखिएका छन्  
                                                                                      बागीना मुख्यतः २०३० देखि २०३५ सम्म नियमित निस्किएको देखिन्छ यस अवधिमा जम्मा २२ अंकसम्म निस्कियो २०३२ सालभरि बागीना निस्केन २०३३ बैशाखमा पूर्णाङ्क देखि ११ सम्मको संयुक्ताङ्क निस्कियो यो २०३५ साल अर्थात् पूर्णाङ्क २१२२ सम्म यही अवस्थाबाट गुज्रियो शुरुका वर्षमा राम्रो हिसाबले चलेको बागीना केही समयपछि कमल दीक्षितको शब्दमा अन्य नेपाली पत्रपत्रिका झैंसाविक रोगकै शिकार भयो साविक रोग अर्थात् पाठकको कमी, ग्राहकको कमी, विज्ञापनको अभाव बागीना बन्द हुने कारणबारे सङ्गीतसम्बन्धी पत्रिका 'आहा ! संगीत'को  वर्ष अंक को सम्पादकीयमा भनिएको ‘'...विज्ञापनदाता चुस्त व्यवस्थापनको अभावमा पत्रिका बन्द हुन पुगेको तीतो यथार्थ हामीसँग ’' ०४६ पछि भने यसको विशेषाङ्क निस्कियो जसलाई नारायणगोपालको मृत्यु भइसकेपछि नारायणगोपाल संगीत कोषले २०४९ मा निकालेको थियो बागीना : नारायणगोपाल स्मृति अङ्कको पृष्ठ मा बागीना पुनः प्रकाशन गर्ने भनिएको थियो तर फेरि निस्कन सकेन । यो अङ्कलाई वर्ष अङ्क २४ भनिएकोले समग्रमा बागीनाका २४ अङ्कहरु प्रकाशित भएको अनुमान गर्न सकिन्छ  
यद्यपि, छोटो समय मात्र बढी सक्रिय निरन्तर देखिएको यस पत्रिकाका सामग्रीहरु स्तरीय थिए यसको प्रकाशनको महत्व किन पनि भने यो सङ्गीत तथा कला क्षेत्रमा दिग्गज मानिएका नारायणगोपाल, गोपाल योन्जन नगेन्द्र थापाको संलग्नतामा निस्किएको बाजा, गीत नाच अर्थात् नेपाली कला क्षेत्रमा केन्द्रित भइ प्रकाशन गरिएको म्यागेजिन हो नारायणगोपाल, गोपाल योञ्जन नगेन्द्र थापाको सहकार्यमा निस्किएको यो पत्रिका उनीहरुको मित्रता आप्mनो कर्मक्षेत्रप्रति प्रतिबद्धताको उपज थियो बाजा, गीत नाच शब्दको प्रारम्भिक अक्षरका आधारमा पत्रिकाको नामाकरण गरिएको थियो बागीना नारायणगोपाल लगायत गोपाल योञ्जन नगेन्द्र थापा सङ्गीत क्षेत्रको विकासका लागि यसलाई साहित्यसँग जोड्नु पर्छ मान्यता राख्दथे यही प्रयासको एउटा कडी थियो बागीना  
 नेपाली बाजा, गीत नाचका क्षेत्रमा के कस्ता अर्घेलाहरु छन्, अभावहरु छन् के कस्ता वाधा विकृतिहरु छन् अनि के कस्ता सम्भावना पहिलाउनकुन बाटो अपनाउन, कस्तो लक्ष्य उद्देश्य राख्न; हामी कसरी आपसमा विचारको आदानप्रदान गर्न सक्छौं, सामूहिक प्रयासको दिशा निश्चित गर्न सक्छौं भन्ने उद्देश्य प्रेरणाले नैबागीनाको जन्म भएको हो बागीनारंगमंच होनेपाली ललित कलाको  ‘बागीनाआह्वान हो सामूहिक उत्तरदायित्वको... 

पत्रिका प्रकाशनको उद्देश्यबारे बागीनाको पहिलो अंकको सम्पादकीयमा उल्लेख यी कुराहरुले पत्रिकाको उद्देश्यबारे अनुमान गर्न सघाउँछ नामअनुसार नै यसमा बाजा, नृत्य सङ्गीतसम्बन्धी सामग्रीहरु समावेश भएका छन् पत्रिकाका विभिन्न अंकहरु हेर्दा यसभित्र, माथि उल्लेखित विधाहरुमा प्रत्यक्ष परोक्ष रुपमा संलग्न कलाकार, समीक्षक, स्रष्टा, बुद्धिजीवी आदिका विचार, टिप्पणी अन्तर्वार्ताहरु समावेश पाइन्छ स्वदेशको कला संस्कृतिसम्बन्धी सामग्री मात्र नभइ विदेशी कलाकारसम्बन्धी पनि यसमा प्रशस्त सामग्रीहरु नियमित रुपमै राखिन्थ्यो पाठक प्रतिक्रिया, सम्पादकीय, शुद्धीपत्र, डायरीबागीनको स्तम्भमा संक्षिप्त समाचार, नियमित रुपमा विदेशी सामग्रीको अनुवाद, विशेषाङ्कहरुको प्रकाशन लगायतका नियमित तथा अनियमित सामग्रीहरु प्रकाशित छन् सानो आकारकै भएपनि यसमा लेख रचनाहरुको बाहुल्यता पत्रिकामा नेपाली कला तथा संस्कृतिलाई फराकिलो दायरामा हेरिएको यसमा दार्जिलिङका श्रष्टाका सामग्रीहरु पनि रहेका छन्  
दार्जिलिङ काठमाडौँका श्रष्टाहरुको संलग्नता, दार्जिलिङ, विराटनगर, जनकपुर, हेटौडा, असाम जस्ता ठाउँहरुमा प्रतिनिधि सम्पादकहरुको व्यवस्था, विज्ञापन, बागीना पुरस्कारको समेत स्थापना (पहिलो पटक सोफिया गुरुङले रु. १०० पाएको) आदि यस पत्रिकाका विशेषताहरु हुन म्यागेजिन बन्द भएको थुप्रै वर्ष पछिसम्म बागीना पुरस्कार वितरण गरिएको थियो  
बागीना पत्रिका प्रकाशनको उद्देश्य आर्थिक आर्जन गर्नु वा सस्तो लोकप्रियता कमाउनु नरहेकोले यसमा प्रकाशित थुप्रै सामग्रीहरु अझै पठनीय र संग्रहणीय छन् संगीतको मर्म बुझेका गायक, संगीतकार तथा गीतकारको नेतृत्वले गर्दा पनि  यसभित्रका अन्तरवस्तु अद्यापि पठनीय संग्रहणीय छन्
यसका अंकहरु पढ्दा लाग्छ, अर्को बागीना फेरि कस्ले निकाल्ला

No comments:

Post a Comment